Strini Moodley
De Nederlandse afdeling van de internationale schrijversorganisatie PEN4 wees de gevangen journalist/dichter en theatermaker Strini Moodley (1946-2006) aan als adoptielid. Hij nam de plaats in van de vrijgelaten Paul Gwala. Moodley was één van de tot Robbeneiland veroordeelde 9 SASO/BPC leiders5.
Strini Moodley richtte de zwarte theatergroep TECON (Theatre Council of Natal) op, was voorzitter van de eerste zwarte South African Black Theatre Union (SABTU)6 en redacteur van de SASO Newsletter.
Voor en na zijn gevangenschap werd zijn bewegingsvrijheid beperkt met een banning order. Na zijn vrijlating vervulde hij verschillende leiderschapsposities binnen AZAPO (Azanian People’s Organisation).
SASO Newsletter
Uitgave van het Azania Komitee
Vertaalde poëziebundel ‘Kleine Vlammen’
In het centrum van Rotterdam herdacht het Azania Komitee met muziek, informatie en poëzie de Soweto Opstand van 1976.
De gedichtenbundel Kleine Vlammen, verzetspoezie uit Azania (Zuid-Afrika) verscheen in datzelfde jaar met vertaalde gedichten uit de jaren 1970-1980. Een aantal was afkomstig van TECON, een theatergroep van de Zwarte Bewustzijnsbeweging. Gedichten van TECON gebruikte het Zuid-Afrikaanse regiem als bewijsmateriaal in het proces tegen de SASO/BPC 9.
Poster Azania Komitee
Ontwerp Ro Heilbron
Ter herdenking van Soweto 1976 presenteerde het Azania Komitee samen met de Federation of Music, Sranan Kultura 7, het programma Bevrijdingspoëzie. Surinaamse dichters/zangers Paul Middellijn, Romeo Grot en Paul Day brachten hun poëzie. De Surinaamse fluitist/componist Ronald Snijders en de Guinese slagwerkgroep Africa Djolé vulden het muzikale gedeelte van de avond.
Beeld Pitika Ntuli
De gevluchte dichter/beeldhouwer/activist Pitika Ntuli van het PAC (Pan Afrikanistisch Congres) vertegenwoordigde de zwarte stemmen uit Apartheid Zuid-Afrika.
Lybon Mabasa
Ondanks de repressie van het Zuid-Afrikaanse regiem lukte het vertegenwoordigers van AZAPO soms om naar het buitenland te reizen. Lybon Mabasa, toenmalig voorzitter van AZAPO, bezocht in 1983 de Verenigde Staten (VS), Canada, Spanje, Noorwegen, West Duitsland en Nederland.
Teruggekeerd in Zuid-Afrika pakte het regiem zijn paspoort af. De inbeslagname van zijn paspoort beperkte de bewegingsvrijheid van Lybon Mabasa en dat was ontoelaatbaar. Het regiem mocht niet ongezien haar gang gaan.
Het Azania Komitee stuurde een protesttelegram dat door verschillende politieke partijen en organisaties8 mede werd ondertekend. Naar AZAPO werd een steuntelegram gestuurd met dezelfde medeondertekenaars. Azapo woordvoerder Mkhabela verklaarde dat de daad van het regiem onderdeel was van de pogingen de organisatie dwars te zitten, te kwellen en onschadelijk te maken.
Mabasa voerde gesprekken in Nederland met politieke partijen en maatschappelijke organisaties om hen te informeren over de politiek van AZAPO en het verzet in het land zelf. Hij onderstreepte dat men het vertrouwen van het volk niet kan winnen door steun vanuit het buitenland, maar door de strijd in eigen land.
Lybon Mabasa
De verschillende gesprekspartners stelden bezorgde vragen over de positie en rol van de witte minderheid in Zuid-Afrika. Mabasa verklaarde dat AZAPO nooit beweerd heeft dat de witte mensen Zuid-Afrika moeten verlaten. Als witte mensen onvoorbereid zijn op verandering accepteren zij moeilijker een democratische struktuur en bestaat het gevaar dat zij ertegen in opstand komen. Als er op grote schaal onder de witte mensen (door witte mensen zelf) aan bewustwording zou worden gewerkt dan kan dat gevaar beperkt worden. AZAPO wil geen maatschappij die witten onderdrukt maar een maatschappij waarin iedereen als Azaniaan deelneemt en aan de opbouw meewerkt.
Over NUSAS (National Union of South African Students)9, de witte studentenorganisatie die menigeen als een progresieve democratische studentenorganisatie bestempelde, was Mabasa sceptisch. Hij zei dat veel leiders van NUSAS na hun studie geen progressieve rol meer speelden. Zij verdwenen naar topposities in het bedrijfsleven10.
Poster Azania Komitee
Mmakgauta Molefe
Mmakgauta Molefe (AZAPO) richtte met andere vrouwen in 1982 de zwarte vrouwenorganisatie Black Women Unite (BWU) op. Om bekendheid te geven aan het werk van BWU reisde ze in 1984 door West Duitsland. Op uitnodiging van het Azania Komitee bracht zij ook een bliksembezoek aan Nederland.
Ze sprak op een bijeenkomst van de Evert Vermeerstichting (EVS) in Den Haag en in Rotterdam op een bijeenkomst van het Azania Komitee. Verder sprak zij met het CDA (Christen-Democratisch Appèl) en CPN (Communistische Partij Nederland) vrouwen. Het radioprogramma Hoor Haar zond een interview met haar uit.
Vlnr: Irene Scheltes (Azania Komitee), Mmakgauta Molefe (Black Women Unite) en Stoffelien Cool (Azania Komitee)
Mmakgauta Molefe
Mmakgauta begon als politieke activist op de middelbare school en raakte betrokken bij de studenten- (SASO) en scholierenorganisaties (SASM) en de Black People’s Convention (BPC)11. Ze zat meerdere malen gevangen.
Black Women Unite ontwikkelde gemeenschapsprojecten en campagnes voor daklozen, het onderwijs, vakbonden en ondersteuning van de gezinnen van politieke gevangenen.
Met gezondheidscampagnes wees BWU erop dat in ziekenhuizen voor zwarte mensen men medicijnen voorschreef die over de datum waren en zwarte patiënten als proefkonijnen werden gebruikt. Mmakgauta Molefe vertelde over de anti-Depo-Provera campagne die BWU toen voerde. Dit anticonceptiemiddel (‘prikpil’) kregen zwarte vrouwen toen op grote schaal toegediend. Dit gebeurde vaak, bijvoorbeeld vlak na de bevalling, zonder hun medeweten. De normale dosis van deze anticonceptie werkt maximaal 10 tot 11 weken. Zwarte vrouwen kregen een dosis die 1 tot 2 jaar werkzaam was. Dit kon leiden tot blijvende onvruchtbaarheid en vergiftiging bij zogende moeders. Het middel, een product van het Amerikaanse farmaciebedrijf Upjohn, werd in België gemaakt.
Black Women Unite maakte deel uit van het National Forum (NF). Het NF werd in 1982 door ongeveer 400 zwarte organisaties opgericht12. ‘Onze situatie is het gevolg van kolonisatie, kapitalisme en imperialisme. Het gaat ons erom het land terug te winnen van de koloniale bezetters’, aldus Mmakgauta Molefe13.
Dan Habedi
Dan Habedi
Dan Habedi, vice-president van AZAPO Transvaal en leraar in Soweto, bracht een bezoek aan Nederland. In de vele ontmoetingen die hij in korte tijd had maakte hij duidelijk dat AZAPO geen Anti- Apartheidsgroep was maar een bevrijdingsbweging. In een interview met dagblad Trouw (7/4/1986): ‘Ik kom niet uw advies vragen. Ik kom om recht te zetten.’ En ‘onze geschiedenis is bepaald door de onteigening van ons land. Mensen vinden het makkelijk om de apartheid te veroordelen, maar moeilijk om te erkennen dat de zwarten hun land is ontnomen.’ Habedi kritiseerde de stelling ‘Het land behoort aan allen die er leven, zwart en blank’14in het Handvest van de Vrijheid van het ANC. Habedi: ‘Het land behoort de zwarten toe, hetgeen niet betekent dat de blanken het land uitgedreven worden. De vernietiging van apartheid als zodanig betekent niets, het gaat om de herverdeling van de rijkdommen van dit land.’
In die periode vonden er al gesprekken plaats tussen het ANC in ballingschap met invloedrijke Zuid-Afrikaanse zakenlui en witte geestelijke leiders om zo de druk op het Zuid-Afrikaanse regiem op te voeren. Habedi: ‘De zakenlui vinden het van belang om met het ANC te praten als investering voor de toekomst. Laat ze praten met hun eigen bediendes, de zwarten in hun schuurtjes. Die kunnen ze alles vertellen. Daar moet hun oprechtheid beginnen. Beschouw ze als mensen met het recht hun eigen land te regeren.’
Soweto herdenking 10 jaar
In Zuid-Afrika kondigde het regiem de noodtoestand af aan de vooravond van de massaal geplande Soweto herdenkingen15.
De Soweto herdenkingen in Amsterdam en Rotterdam stonden in het teken van de campagne voor de ter dood veroordeelde Sharpeville Zes. Joyce Mokhesi, zus van één van de veroordeelden: ‘De Sharpeville Zes zijn slachtoffer van een politieke beslissing16.’
Namens de BCM in ballingschap nam politiek vluchteling Thabo Mkhabane in Nederland het woord. Ex-Robben Eiland gevangene (1963-1983) Johnson Mlambo, toen voorzitter van het PAC, sprak zich uit tegen elke samenwerking met het witte regiem. Hij zette uiteen dat het PAC streeft naar een ‘socialistische democratisch Zuid-Afrika zonder onderscheid van ras17.’ Roy Wijks sprak namens SAWO (Surinaamse Arbeiders en Werkers Organisatie) over racisme in Nederland.
Johnson Mlambo (PAC) in Rotterdam
Rita Grijzen (Azania Komitee) in Amsterdam
Thabo Mkhabane (BCM) in Rotterdam
Roy Wijks (SAWO) in Amsterdam
André Reeder (SAWO) in Amsterdam
Geboortedag Steve Biko herdacht
Aan de voet van het hoofdkantoor van Shell in Rotterdam organiseerde het Azania Komitee samen met Rotterdam tegen Apartheid op 18 december de herdenking van Steve Biko’s veertigste geboortedag.
Cobie Frank, bestuurslid van Verenigd Verzet 1940-1945 regio Rijnmond en politiek vluchteling Mogobe Ramose van de Zwarte Bewustzijnsbeweging in ballingschap voerden het woord.
Ramose: ‘Vandaag heeft het begrip ‘Zwart’ een duidelijke politieke betekenis gekregen, hoewel onze vijanden hebben geprobeerd het te trivialiseren tot omgekeerd racisme….Vele zwarten stierven de heldendood in een onbevreesde oppositie zowel tegen de racistische ideologie van Apartheid alsook tegen de pogingen van het Apartheidsregiem om te functioneren als een verdediging tegen de rechtvaardige strijd van de inheemse zwarte bevolkingsmeerderheid voor de teruggave van ons moederland, waarvan we beroofd zijn met bruut geweld19.’
Ondanks de intimidaties van de politie herdacht men in Zuid-Afrika in groten getale de dood van Steve Biko. Biko kwam op 12 september 1977 om het leven tijdens een verhoor door de Zuid-Afrikaanse politie.
Het Azania Komitee herdacht de moord met een picketline voor de Zuid-Afrikaanse Ambassade. De woordvoerster: ‘De boodschap van Biko reikt tot over de grenzen van Azania. Die boodschap is gericht aan de onderdrukten en gediscrimineerden waar ook ter wereld. Maar ook is het een vermaning gericht aan de blanke (witte) solidariteitsbewegingen. Ook hier in het imperialistische Westen zijn grote solidariteitsgroepen aan het werk die voortdurend met opgeheven vinger spreken van ‘zwart racisme’ als niet wordt gekozen voor integratie van blanken in de strijd en de leiding ervan. Solidariteit moet in de eerste plaats uitgaan van respect voor de manier waarop de zwarten HUN strijd voor de teruggave van HUN land voeren. Wij blanken moeten ons bevrijden van de racistische invloed van het koloniale verleden en het imperialistische heden van ons land. Anders zijn we een waardeloze bondgenoot van de onderdrukten en gediscrimineerden. Ook hier in Nederland20.’
Louis Malete sprak namens de BCM in ballingschap
Zakes Mofokeng (PAC)
De Sihambile Cultural Group21organiseerde ter herdenking van Soweto een informatieavond met Zakes Mofokeng (1941-2018) van het PAC. De dichter, toneelschrijver, musicus en acteur Mofokeng leidde mede de culturele boycot tegen Apartheid Zuid-Afrika en was betrokken bij vakbondswerk. Midden jaren 80 moest hij zijn land ontvluchten en kwam in Zwitserland terecht.
De Sihambile Cultural Group was opgericht door Zuid-Afrikaanse vluchtelingen in Nijmegen.
Soweto Herdenking Nijmegen
Verbod PAC en ANC opgeheven
In februari 1990 werd Mandela vrijgelaten. Het verbod op de bevrijdingsbwegingen PAC en ANC werd opgeheven. Het ANC onderhandelde inmiddels al met het regiem.
AZAPO president en theoloog Tumeleng Mosala bracht een kort bezoek aan Nederland. Hij sprak op een solidariteitsbijeenkomst voor de ter dood veroordeelde Upington 1422 waarbij ook Lydia Nompondwana, campagneleidster uit Upington, aanwezig was.
AZAPO stond voor vrije verkiezingen voor een grondwetgevende vergadering van waaruit de machtsoverdracht kon worden voorbereid. Mosala verklaarde geen vertrouwen te hebben in president De Klerk. De Klerk stond niet toe de vrijemarkteconomie ter discussie te stellen en eiste garanties voor de witte minderheid. Mosala onderstreepte dat de ‘landkwestie van cruciaal belang was en een minimumeis voor de landlozen, de zwarte natie als geheel.’ De Klerk wees herverdeling van het land en rijkdommen van de hand omdat dat tot communisme zou leiden.
Mosala riep op tot het stoppen van geweld tussen de bevrijdingbewegingen. Hij wees erop dat het geweld ook in belangrijke mate geprovoceerd werd door het Zuid-Afrikaanse leger en politie23.
Itumeleng Mosala (AZAPO) en politieke balling Sizwe Mfaxa (PAC)
Steve Bikoplaats en Lilian Ngoyiweg in Rotterdam
Thabo Makhabane (BCM in ballingschap)
In de nieuwbouwwijk Prinsenland in Rotterdam werden de straatnamen Steve Bikoplaats en Lilian Ngoyiweg onthuld. Het resultaat na jaren van straatnamenactie door het Azania Komitee en Rotterdam Tegen Apartheid24.
Thabo Makhabane, vertegenwoordiger van de Zwarte Bewustzijnsbeweging, verrichtte de onthulling en zei: ‘De strijd die wij voeren gaat niet alleen Zuid-Afrika aan, niet alleen Afrika, maar alle mensen.’
Mike Tsolo sprak namens het PAC: ‘Ik ben vereerd hiervoor te zijn uitgenodigd, Rotterdam moet zich vereerd voelen met de Steve Bikoplaats…Resteert een wijk in Rotterdam waar vele straten zijn vernoemd naar onze onderdrukkers. Ik blijf hopen dat dat ooit verandert.’ Tsolo verwijst hiermee naar de Rotterdamse Afrikaanderwijk. Op 16 juni 1978 doopte het Azania Komitee het Afrikaanderplein om tot Azaniaplein. Tsolo riep toen de Rotterdamse politici op de namen van de onderdrukkers te vervangen door die van vrijheidsstrijders. Tot op heden is die oproep tevergeefs geweest.
Thabo Makhabane (BCM) en Marjan Boelsma (Azania Komitee)
Harriet Matiwane van de ANC vrouwenorganisatie, onthulde de Lilian Ngoyiweg 25. Zij wees op het lot van de talloze politieke gevangenen in Zuid-Afrika.
Partij van de Arbeid – wethouder Yvonne de Rijk sprak de hoop uit dat deze mensen hiermee ‘in onze herinnering blijven voortleven vanwege het protest dat zij aantekenden tegen onmenselijkheid.’
Soweto 15 jaar met SAYRCO en AZAPO
Onder het motto Sancties Nu en Alle Politieke Gevangenen Vrij organiseerde het Azania Komitee samen met anderen26 in Amsterdam, Haarlem, Rotterdam en Nijmegen Soweto 15 jaar herdenkingen. Strini Moodley en Khotso Seathlolo (1958-2004) spraken namens AZAPO en SAYRCO (South African Youth Revolutionary Council)27.
Affiche Azania Komitee
Seathlolo zat van 1982 tot 1991 gevangen op Robbeneiland voor ondermeer ‘het recruteren van jongeren voor militaire training’ en ‘het met geweld ondermijnen van de Republiek Zuid-Afrika’. In 1976 was hij de tweede president van de Soweto Students’ Representative28.
Strini Moodley was één van de 9 SASO/BPC leiders die in een geruchtmakend proces veroordeeld werden voor het organiseren van de Viva Frelimo bijeenkomsten bij de bevrijding van Mozambique in 197429. Hij zat 5 jaar gevangen op Robbeneiland en kreeg na zijn vrijlating een banning order opgelegd.
Vlnr: Strini Moodley (AZAPO), Khotso Seathlolo (SAYRCO), Marjan Boelsma en Jos Derks (beide Azania Komitee)
Seathlolo zei het te betreuren dat de internationale gemeenschap de druk op het Apartheidsregiem liet varen. Hij hield een pleidooi voor handhaving van de sancties. ‘De Klerk is niet van plan om de economie te herstructureren, behalve door privatisering van staatsbedrijven. Hij spreekt over de vrijlating van politieke gevangenen maar de Sharpeville Zes zitten nog steeds vast. Mondo Kakaza, een uigesproken BCM’er, zit nog steeds sinds 1977 achter de tralies.’
Moodley riep iedereen op zich niet te laten misleiden door De Klerk. ‘Hij voert wel talks-about-talks, maar van echte onderhandelingen kan geen sprake zijn tussen twee ongelijken. Op hetzelfde moment dat jullie hier in het Westen de rode tapijten voor De Klerk uitrollen30, laat Zuid-Afrika zijn vuisten zien. Als De Klerk werkelijk vrede en democratie zou willen, als hij echt zijn integriteit wil tonen dan kan hij dat doen door af te treden en de macht over te dragen aan de onderdrukten.’
Strini Moodley (AZAPO), Jolieske Steller (Komitee Redt de Sharpeville Zes) in ‘Ons Suriname’, Amsterdam
Op de bijeenkomsten werd de videofilm The spirit lives gedraaid. De film bevatte stukjes interview met Steve Biko. Zijn vrienden Peter Jones en Strini Moodley vertellen in de film hoe Biko werd opgepakt tijdens een belangrijke missie die de leiders van de drie bevrijdingsbewegingen voor het eerst bij elkaar had moeten brengen. Biko werd niet meer levend teruggezien.
Vlnr: Solomon Matlanyane (Sihambile Cultural Group), Khotso Seathlolo (SAYRCO), Maja Mokoena, Strini Moodley (AZAPO)
Steve Biko herdacht
Aankondiging bijeenkomst Amsterdam
STAR (Stop Apartheid Racisme Discriminatie en Kolonialisme)31 organiseerde samen met het Azania Komitee in december 1991 op verschillende plaatsen bijeenkomsten ter herdenking van Steve Biko. AZAPO leider en theoloog professor dr. Itumeleng Mosala was gastspreker. Andere sprekers betrokken de Zwarte Bewustzijnsfilosofie op de situatie van de zwarten in Nederland.
In Amsterdam sprak Hugo Nibte over Surinaamse Nederlanders en hun ervaringen met Nederlandse instanties. Verder was er poëzie van Paul Middellijn, rapmuziek van Scorpio, Tuff-e-Nuff en reggae door Itatuff.
Op de Universiteit van Amsterdam sprak Mosala over de rol van de zwarte kerken in de bevrijdingsstrijd van Zuid-Afrika. Meindert Fennema, toen docent bij de Faculteit Politieke en Culturele Wetenschappen, leidde de discussie.
Vlnr: Genny Cornelia (St. Politieke Vorming Antillianen), Itumeleng Mosala (AZAPO), Sittard Tegen Apartheid.
In Sittard sprak ook Genny Cornelia van de Stichting Politieke Vorming Antillianen. In Driebergen was Mosala te gast op het college De Horst onder leiding van docent Oscar Campbell. Mosala: ‘Het laatste wat AZAPO wil is opgenomen worden in een verkeerd systeem waarbij je uitvoerder wordt van je eigen onderdrukking.’
Strini Moodley en Itumeleng Mosala bezochten Nederland en België. In Nederland spraken zij op bijeenkomsten georganiseerd door het Azania Komitee, Sihambile Cultural Group, Sittard Tegen Apartheid en Racisme en Cineclub Vrijheidsfilms.
Itumeleng Mosala en Strini Moodley op bezoek bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag
De komende verkiezingen in 1994 en onderhandelingen ter voorbereiding daarvan stonden centraal. Moodley en Mosala zetten uiteen waarom AZAPO niet aan de verkiezingen in 1994 zou deelnemen. Zij stelden de vraag: ‘Leidt het huidige onderhandelingsproces tot een rechtvaardige situatie en duurzame vrede?’
De strategie van De Klerk: ‘Aan de ene kant vredesbesprekingen en onderhandelingen om de zwarte bevolking en de internationale bondgenoten van de blanke gemeenschap achter zich te krijgen. Aan de andere kant
gebruikt hij het leger en de politie om de zwarte gemeenschap te terroriseren en te destabiliseren. Hij hoopt te kunnen veranderen zonder te veranderen.’ AZAPO eist een grondwetgevende vergadering en daarna op basis daarvan vrije verkiezingen.
Vlnr: Nyakane Tsolo (PAC), Itumeleng Mosala (AZAPO), Gladys Tsolo (PAC), Strini Moodley (AZAPO)
In Brussel bezochten Mosala en Moodley de Europese Gemeenschap (EG, voorloper van de huidige EU). Daar vernamen zij dat de EG van mening was dat het onderhandelingsproces in Zuid-Afrika precies opleverde waar de EG om had gevraagd. AZAPO werd niets gevraagd. Ondertussen werden alle door AZAPO ingediende projecten door de fondsbeheerder van de EG, Kagisotrust, afgewezen32.
______________________________________________
© Marjan Boelsma, 15 december, 2019
© Foto’s: Azania Komitee, Cineclub Vrijheidsfilms, Jan Warner
Het is toegestaan (delen van) artikelen over te nemen, mits deze worden voorzien van bronvermelding en zonder dat passages en citaten in een andere context worden geplaatst